Reforma pisowni niemieckiej
W czasie trwania Wiedeńskiej Konferencji Ortograficznej (die Wiener Ortographiekonferenz) w dniach 22-24 listopada 1994 uregulowano na nowo ortografię niemiecką. Postanowienia konferencji weszły w życie 1 lipca 1996 w Niemczech, Austrii i Szwajcarii.
Zmiany dotyczą:
- głosek i liter
- pisowni wielką i małą literą
- pisowni łącznej i rozłącznej
- pisowni z użyciem myślnika
- interpunkcji
- dzielenia wyrazów na końcu wiersza
stara pisownia | nowa pisownia |
belemmert | belämmert (ponieważ: Lamm) |
schneuzen | schnäuzen (ponieważ: Schnauze) |
verbleuen | verbläuen (ponieważ: blau) |
Podwójne spółgłoski po samogłosce krótkiej
stara pisownia | nowa pisownia |
Karamel | Karamell |
Tolpatsch | Tollpatsch (ponieważ: toll) |
numerieren | nummerieren (ponieważ: Nummer) |
Pisownia "s" (s, ss, ß) po samogłosce krótkiej
stara pisownia | nowa pisownia |
hassen - Haß | hassen - Hass |
küssen - Kuß | küssen - Kuss, sie küssten sich |
lassen - er läßt | lassen - er lässt |
müssen - muß | müssen - muss |
daß | dass |
Występowanie obok siebie trzech takich samych liter
stara pisownia | nowa pisownia |
Schiffracht | Schifffracht (ponieważ: Schiff + Fracht) |
Ballettänzer | Balletttänzer |
stara pisownia | nowa pisownia |
ai Necessaire |
ai lub ä Necessaire, także: Nessesär |
ph Delphin Geographie Orthographie |
ph lub f Delphin, także: Delfin Geographie, także: Geografie Orthographie, także: Orthografie |
gh Joghurt Spaghetti |
ph lub f Joghurt, także: Jogurt Spaghetti, także: Spagetti |
é i ée Chicorée Bouclé Varieté |
é/ée lub ee Chicorée, także: Schikoree Bouclé, także: Buklee Varietee, także: Varieté |
qu Kommuniqué |
qu lub k Kommuniqué, także: Kommunikee |
ou Bouclé |
ou lub u Bouclé, także: Buklee |
ch Chicorée Ketchup |
ch lub sch Chicorée, także: Schikoree Ketchup, także: Ketschup |
rh Katarrh |
rh lub r Katarrh, także: Katarr |
c Facette |
c lub ss Facette, także: Fassette |
th Panther Thunfisch |
th lub t Panther, także: Panter Thunfisch, także: Tunfisch |
nn Bonbonniere |
nn lub n Bonbonniere, także: Bonboniere |
Liczba mnoga rzeczowników angielskich
stara pisownia | nowa pisownia |
Babys/Babies | Babys |
Ladys/Ladies | Ladys |
stara pisownia | nowa pisownia |
essentiell | essenziell, także: essentiell |
Potential | Potenzial, także: Potential |
substantiell | substanziell, także: substantiell |
Pisownia wielką i małą literą
Po dwukropku zaczynamy wielką literą, jeśli piszamy całe zdanie. Np.:
Lesen Sie bitte den Text sehr genau: Sie ersparen sich viel Ärger. Przy podsumowaniu rzeczy wcześniej powiedzianych piszemy dalej małą literą. Np.:
Meer, Strand und Hotel: alles ausgezeichnet. Formy grzecznościowe piszemy zawsze wielką literą. Np.:
Sehr geehrte Frau Schulz, wir danken Ihnen und Ihren Kolleginnen für Ihre Unterstützung. Zaimki osobowe du (ty) oraz ihr (wy) piszemy zawsze małą literą /również w listach/. Zmiany obejmują też następujące przykłady
stara pisownia | nowa pisownia |
radfahren | Rad fahren |
angst machen | Angst machen |
in bezug auf | in Bezug auf |
schuld geben | Schuld geben |
pleite gehen | Pleite gehen |
ale: pleite sein, mir wird angst | |
im einzelnen | im Einzelnen |
im allgemeinen | im Allgemeinen |
alles übrige | alles Übrige |
es ist das beste | es ist das Beste |
nicht das geringste | nicht das Geringste |
im großen und ganzen | im Großen und Ganzen |
der, die, das letzte | der, die, das Letzte |
der nächste, bitte | der Nächste, bitte |
des näheren | des Näheren |
stara pisownia | nowa pisownia |
heute mittag | heute Mittag |
gestern abend | gestern Abend |
am Montag abend | am Montagabend |
Montag abends | montagabends |
stara pisownia | nowa pisownia |
auf deutsch | auf Deutsch |
bei rot | bei Rot (tak jak: bei Grün) |
Formy podwójne (nieodmienne przymiotniki)
stara pisownia | nowa pisownia |
jung und alt | Jung und Alt |
groß und klein | Groß und Klein |
stara pisownia | nowa pisownia |
aufs beste | aufs beste / aufs Beste |
aufs herzlichste | aufs herzlichste / aufs Herzlichste |
Stałe związki frazeologiczne, które nie są nazwami własnymi
stara pisownia | nowa pisownia |
die Erste Hilfe | die erste Hilfe |
das Schwarze Brett | das schwarze Brett |
der Weiße Tod | der weiße Tod |
ale nazwy własne: das Rote Kreuz der Heilige Abend der Westfälische Frieden die Letzte Ölung |
|
porównaj: Eiserner Vorhang (nazwa własna) eiserner Vorhang (określenie) |
Przymiotniki utworzone od nazwisk
stara pisownia | nowa pisownia |
das Ohmsche Gesetz | das ohmsche Gesetz |
stara pisownia | nowa pisownia |
Du, Dein, Dir itd. | du, dein, dir itd. |
Ihr, Euer, Euch itd. | ihr, euer, euch itd. |
Pisownia łączna i rozłączna
Pisownia rozłączna stała się normą wg logicznych kryteriów.
stara pisownia | nowa pisownia |
radfahren | Rad fahren |
sitzenbleiben | sitzen bleiben |
übrigbleiben | übrig bleiben |
soviel, wieviel | so viel, wie viel |
staubsaugen | Staub saugen |
ale: | |
irgend etwas | irgendetwas |
irgend jemand | irgendjemand (tak jak: irgendwer, irgendwann) |
Pisownia z użyciem myślnika
Pisownia z użyciem myślnika umożliwia piszącemu bardziej przejrzysty podział zdań. Reforma wprowadza tutaj jeszcze więcej możliwości. Oto kilka przykładów (stara pisownia w nawiasach):
8-fach (8fach)
17-jährig (17jährig)
der 40-jährige (der 40jährige) itd. Myślnik może być być świadomie używany jako środek stylistyczny, np:
Balett-Truppe obok Balletttruppe
Zoo-Orchester obok Zooorchester
Interpunkcja
Tu panować ma zdecydowanie większa dowolność niż dotychczas. Interpunkcja ma pomagać uczynić wypowiedź bardziej dokładną, by uniknąć dwuznaczności lub nieporozumienia.
Przykładem może być zdanie:
Ich rate ihm, zu helfen.
Ich rate, ihm zu helfen. Według nowej pisowni nie trzeba również stawiać przecinków w zdaniach typu:
Vor Freude wild gestikulierend rannte sie auf uns zu. W przeciwieństwie do dotychczasowej zasady zdania główne połączone przez und lub oder nie muszą być rozdzielone przecinkiem:
Sie ging in den Laden und er blieb im Park.
Dzielenie wyrazów na końcu wiersza
Również tutaj reforma kieruje się zasadą ułatwienia i polepszenia przejrzystości bądź zrozumienia. Likwiduje na przykład dawną zasadę niepodzielności st - możemy dzielić je jak sp:
meis-tens
Mus-ter itd.
ck nie rozdziela się już jako: k-k, lecz traktuje się je jak ch
(la-chen) i sch (na-schen).
Wyrazy z ck dzielimy w następujący sposób:
Zu-cker
Zi-cke
Ba-cke Dotychczasowa reguła, która w wyrazach romańskiego pochodzenia nie pozwalała dzielić wyrazów połączonych literami r, l, gn, kn, nie obowiązuje. Dominuje tutaj podział na sylaby zgodnie z wymową:
Mag-net (dawn.: Ma-gnet)
möb-liert (dawn.: mö-bliert) Słowa greckiego lub łacińskiego pochodzenia są dzielone zgodnie z wymową. Nadal jednak obowiązuje także stary, uzasadniony etymologicznie podział (w nawiasie):
Pä-da-go-gik (Päd-ago-gik)
pa-ral-lel (par-al-lel)
He-li-kop-ter (He-li-ko-pter)
Chi-rurg (chir-urg) To samo obowiązuje dla słów pierwotnie złożonych, których dzisiaj nie uznaje się za złożenia:
wa-rum (war-um)
hi-nauf (hin-auf)
beo-bach-ten (be-ob-ach-ten) itd. Pojedyncze samogłoski na początku wyrazu mogą być oddzielone:
U-fer (Ufer)
a-ber (aber)
O-fen (Ofen) itd.
Jednak ze względów estetycznych zasadę tę lepiej stosować sporadycznie. Należy unikać podziałów utrudniających czytanie lub zrozumienie np.:
Seeu-fer
Altbauer-haltung
Opracowano na podstawie materiałów Wiedeńskiej Konferencji Ortograficznej.
Zródło : http://www.deutsch.edu.pl/rozne_zmiany.html